CIRCULAIR
Op weg naar een circulaire bouweconomie in Vlaanderen
Circulair Bouwen is hot in Vlaanderen
Tal van marktinitiatieven hebben de laatste jaren het licht gezien: zowel nieuwe bouwtechnische oplossingen, zoals demonteerbare binnenwandsystemen (1), herbruikbare gevelstenen op basis van een click-systeem (2) of klei- en leemproducten gemaakt van lokaal uitgegraven grond (3) maar ook nieuwe commerciële modellen, zoals ‘product als een dienst’ (4) en ‘take-back systemen’ (5).
Over een volledige transitie van een milieubelastende lineaire naar een veerkrachtige circulaire bouweconomie kunnen we in Vlaanderen helaas nog niet spreken. Vanuit deze waarneming nam ook de Vlaamse overheid initiatief. In 2018 maakte ze middelen vrij om via de Proeftuin Circulair Bouwen pasklare en actiegerichte kennis te ontwikkelen om het beleid en de bouwpraktijk te stimuleren tot verandering. In 2019 zette ze de Green Deal Circulair Bouwen op, waarbij ondertussen 320 organisaties zich engageren om via circulaire projecten de opgedane kennis onderling te delen. Tenslotte organiseerde Vlaanderen Circulair in 2020 een gerichte oproep om via radicaal innoverende experimenten al doende te leren en al lerende te doen.
Circulair bouwen: een dualiteit
Vanuit bovenstaande definitie beschouwen we twee belangrijke actieperspectieven;
- ‘Urban Mining’ van ons bestaand gebouwpatrimonium, waarbij gebouwen selectief gesloopt of zorgvuldig ontmanteld worden en vervolgens waardevolle materialen en producten gerecupereerd worden voor nieuwe toepassingen;
- nieuwbouw en renovatie van gebouwen, door ze ‘veranderingsgericht en omkeerbaar te (her)ontwerpen’, waarbij de gebouwonderdelen ofwel polyvalent gebruikt worden ofwel gemakkelijk demonteerbaar zijn en aangepast kunnen worden aan de wijzigende noden van gebruikers en de maatschappij.
Digital twin: digitale technologie ter ondersteuning van een circulaire bouweconomie
In bovenstaande actieperspectieven staan betrouwbare data en een transparante uitwisseling van gegevens centraal. Zo zien we het gebruik van Building Information Modelling (BIM) en digitale materiaalpaspoorten toenemen in Vlaanderen.
Door een BIM-model te maken van een nieuw gebouw wordt een digitaal 3D-gebouwmodel opgebouwd als een verzameling van objecten, gekoppeld aan een reeks eigenschappen en technische kenmerken. Hiermee maak je de beoordeling van circulaire kwaliteiten van ontwerpkeuzes en de evaluatie van milieu- en financiële gebouwprestaties een stuk gemakkelijker.
Het opmaken van een ‘digitale twin’ kan zowel gebruikt worden om op problemen op de bouwwerf te anticiperen, als om mogelijke gebruik- en transformatiescenario’s af te toetsen. Door de opkomst van digitale technologie zoals laserscanning en fotogrammetrie (6) kunnen voortaan ook waarheidsgetrouwe 3D-modellen van bestaande gebouwen ontwikkeld worden via gegenereerde 3D puntwolken. In een tijdperk waar artificiële intelligentie (AI) zich volop ontplooit, worden tevens geavanceerde algoritmes gebruikt voor geautomatiseerde identificatie van gebouwonderdelen en materialen. (7) Via materiaalpaspoorten worden digitale productgegevens opgeslagen op een elektronisch bestand of een fysieke drager. Niet alleen laten deze digitale dragers toe om algemene productgegevens te raadplegen – zoals de coördinaten van de fabrikant en de technische karakteristieken van het product – maar kunnen ze ook gebruikt worden om de historiek van het product (in hetzelfde gebouw of zelfs andere toepassingen) te consulteren. Dit vereenvoudigt het beheer van gebouwen omdat vervangingen en onderhoud beter kunnen ingepland worden en kan het heel wat onzekerheid wegnemen bij potentiële kopers van gezonde tweedehands bouwproducten- en gebouwcomponenten. Zodoende kunnen de materiaalpaspoorten ook een handige aanvulling worden op bestaande internetplatforms voor de aan- en verkoop van tweedehands bouwproducten (8).
Een doorkijk.
In tegenstelling tot nieuwe gebouwen en nieuwe producten, waar informatie al goed gedocumenteerd wordt door architecten, studiebureaus en/of producenten, is er nog een groot inhaalmanoeuvre nodig voor het inventariseren van bestaande gebouwen en gebruikte of geïnstalleerde producten. Daarnaast werken onderzoekers en bouwprofessionals aan het standaardiseren en harmoniseren van de (minimale) inhoud, structuur en formaat van BIM-objecten en materiaalpaspoorten om de toegankelijkheid van materiaal-, product- en gebouwgegevens in de toekomst te garanderen.
Wim De Backer
senior researcher & coordinator Living Lab Circular Building
Circulair bouwen: wat is dat eigenlijk? Vanuit de Proeftuin en de Green Deal Circulair Bouwen werd in 2019 een gezamenlijke definitie opgebouwd:
Circulair bouwen is een bouwpraktijk die streeft naar een efficiënt en effectief gebruik van hulpbronnen om economisch, sociale én ecologische (meer)waarde te creëren of minstens te behouden, rekening houdend met de bestaande erfenis en de toekomstige opportuniteiten eigen aan onze bouwwereld.
(1) Vb. Juunoo
(2) Vb. Facadeclick
(3) Vb. BC Materials
(4) Vb. ETAP Lighting
(5) Vb. Derbigum en Tarkett
(6) Vb. via SCANBIE
(7) Bronnen: WTCB Contact 2020/1, VITO Demolition Guide
(8) Vb. . opalis.eu
